Artroz (Kireçlenme)
Halk arasında kireçlenme olarak da bilinen artroz kemikleri birbirlerine bağlayan eklemlerin iltihaplanma olmadan aşınmasıdır. İnsanlar arasında bilinenin aksine kireç birikimi görülmez. Eklem yüzeyleri yıpranır, kıkırdak aşınmaya başlar. Genellikle diz, kalça ya da omuz gibi büyük eklemleri etkiler. Kendini günlük aktivitelerde hareketlerin kısıtlanmasına yol açacak eklem ağrısıyla gösterir. Eklemlerde şişlik, hissizlik ve sertlik bu aşınma ile görülebilecek semptomlardan bazılarıdır. Kilo artışının eklemlere binen yükü artırımından kaynaklı ve yaşlandıkça dokuların elastikiyetini kaybetmesinden kaynaklı ortaya çıkabilir. Eklem yaralanmaları, tekrarlayan stres durumları da risk faktörlerindendir. Fizik muayene ile semptomların değerlendirilmesi sonrasında radyolojik görüntüleme teknikleri ile tanı konulur. Bu tip fiziksel hastalıklarda konservatif tedavi ile başlanabilir. Düzenli fizik tedavi oldukça yararlıdır. Ağrının dindirilmesi ve semptomların hafifletilmesi için ilaç tedavisi uygulanabilir. İleri vakalarda cerrahi yöntem ile eklem protezi yapılabilir. Uzun vadede kişinin yaşam kalitesinin düşmemesi için fiziksel aktivitenin düzenlenmesi, kilo kontrolü ve sağlıklı beslenme konularında hastanın bilinçlendirilmesi gerekir.
Eklem Kireçlenmesi (Artroz) Nedir?
Eklemler kemikleri birbirine bağlar ve hareketlerin sorunsuzca yapılmasını sağlar. Bu eklemler zaman içinde çeşitli nedenlerden aşınabilir ancak vücut bu aşınmaları iyileştirir. Yaşlanma ile dokuların iyileşme yeteneğinin kaybı, eklemlere iyileştiremeyeceği kadar yük binmesi, romatoid artrit gibi nedenlerden dolayı kemiklerin ucundaki bu koruyucu kılıf aşınır. Bu aşınmaya artroz denir. Eklem yüzeylerinin yıpranması, kıkırdak kaybı ve eklem sıvısının azalması ile karakterizedir. Fizyolojik olarak iki kemiğin rahatça hareket ederken birbirine sürtünmemesi gerekir ancak eklem kireçlenmesi durumunda eklem yüzeyinin yıpranması ile kemikler birbirine sürtünmeye başlar.
En sık diz, kalça, el bileği, omuz ve sırt eklemi gibi büyük eklemler etkilenir. Vücutta beş ya da daha fazla eklem etkilenmişse çoklu artroz denir. Genelde hafif yada şiddetli ağrı hissedilir. Ödem ve kızarıklık görülebilir. Semptomlar nedeniyle eğilmekte ya da ağırlık kaldırmakta zorluklar yaşanabilir.
Kişinin genel anlamda sağlıklı ve aktif bir yaşam sürdürmesi eklem kireçlenmesi riskini azaltabilir. Kişinin kontrolsüz ve taşıyabileceğinden fazla ağırlık ile yaptığı egzersizler eklemlere zarar verebilir.
Eklem Kireçlenmesi (Artroz) Belirtileri Nelerdir?
Ana semptomlar eklem ağrısı, sertlik ve hareket kısıtlılığıdır. Bu tip belirtiler sıklıkla yaş ilerledikçe baş gösterir.
- Eklem ağrısı: Hareket sırasında yada sonrasında eklemler ağrıyabilir.
- Eklemde sertlik: Uyandıktan ya da bir süre aktif hareket edilmedikten sonra eklemlerde sertlik hissedilebilir.
- Esneklik kaybı: Kolu veya bacağı bükme, omuz rotasyonu gibi hareketler en verimli haliyle yapılamayabilir.
- Çatırtı sesi ya da krepitus: Eklem hareketi sırasında kıkırdağın eklem yüzeyine ve çevre dokulara sürtünmesi ile ses çıkabilir.
- Osteofit (kemik spur): Eklem kıkırdağının altında bulunan kemik dokusunun bozulmasıyla çıkıntı ve kemikte anormal büyümeler meydana gelmesidir.
- Ödem: Eklemin kireçlenmesi sonucu çevre dokular da etkilenebilir ve enflamasyon görülebilir. İnflamasyona bağlı ödem görülebilir.
Semptomların şiddeti kişilerin genetiğine, yaşam tarzına, kilo gibi faktörlerine bağlı değişebilir. Bazı kişilerde bu semptomlar gelip giderken bazılarında daha kronik bir halde seyredebilir. Artroz hastalığı semptomları ağır hissediyorsa günlük yaşantılarını sürdürmekte zorlanabilirler. Çevresel etkenler de ağrıların hissiyatını değiştirebilir. Kişi yoğun strese maruz kalıyorsa, soğuk bir iklimde yaşıyor ise eklem ağrılarının şiddeti değişebilir.
Eklem Kireçlenmesi Nedenleri ve Risk Faktörleri Nelerdir?
Kıkırdak doku neredeyse sürtünmesiz eklem hareketini sağlayan sağlam bir dokudur. Bu dokunun bozulmasıyla eklemin bağladığı kemikler birbirlerine sürtünmeye başlar. Sürekli hareket halinde olan el bileği ve parmak eklemleri ya da vücut yükünün çoğunu taşıyan diz eklemlerinde bu aşınma görülebilir. Bunlardan farklı olarak kişiler artroz olmaya yatkın da olabilir. Risk faktörleri denilen özelliklerin kişide bulunması eklem kireçlenmesi riskinin yüksek olduğunu gösterir.
- Yaş: Daha geç yaşlarda romatizmal hastalıkların çıkma riski daha yüksektir.
- Cinsiyet: Yapılan çalışmalara göre eklem kireçlenmesi kadınlarda daha sık görülmektedir ancak nedeni bilinmemektedir.
- Aşırı kilo: Özellikle kalça ve diz eklemlerinde taşıdıkları yük arttıkça kireçlenme riski yükselir. Ayrıca yağ dokunun ürettiği proteinler eklem bölgesinde inflamasyona yol açabilme kapasitesine sahiptir.
- Eklem yaralanmaları: Spor yaparken ya da bir kaza sonucu hasar almış bir eklemde artroz görülme ihtimali yüksektir. Bir eklemde kireçlenme riski yaralanmanın üzerinden uzun seneler de geçmiş olsa yaralanmamış eklemden daha yüksektir.
- Tekrarlayan stres ve eklemin aşırı kullanımı: Günlük aktivitede ya da düzenli yapılan sporda eklem üzerinde tekrarlayan bir stres durumu varsa bu bir risk faktörüdür.
- Genetik faktörler: Anneden yada babadan çocuğa geçme gibi bir durum olmasa da ailede artroz öyküsü varsa kişide de olma olasılığı yüksektir.
- Bazı metabolik hastalıklar: Diyabete benzer bazı metabolik hastalıklar artroz olma ihtimalini artırabilir.
Kişide belirtiler hissediliyor ve risk faktörleri bulunuyor ise semptomlar günlük yaşantıyı etkilemeden bir ortopedi uzmanı ya da fizik tedavi uzmanı ile görüşmek ve yapılabilecekler hakkında bilgi almak son derece yararlıdır.
Eklem Kireçlenmesi Tanı Yöntemleri Nelerdir?
Tanı için öncelikle anamnez alınır ve fizik muayene gerçekleştirilerek semptomlar değerlendirilir. Kişinin geçirdiği bir kaza, yaralanma, eski bir ameliyat ya da ailede artroz varlığı gibi bilgilerin doktora verilmesi gerekmektedir. Genelde kan testi normaldir. Semptomların görüldüğü söylenen bölgenin röntgen grafisi çekilerek tanı konulabilir. Aşınmış kıkırdak yapısı ve eğer ileri evrede ise kemikte osteofit röntgende görülebilir.
Daha başlangıç evresinde olan ve semptomları ağırlaşmamış artroz ise manyetik rezonans görüntüleme tekniği ile tespit edilebilir.
Eklem Kireçlenmesi Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Eklem kireçlenmesi kroniktir ve kesin tedavisi yoktur. Aşınmayı azaltmak, eklem hareketliliğini korumak, kişinin yaşam kalitesini düşürmemek ve romatizmal daha ağır hastalıklara yol açtırmamak artroz tedavisinin hedeflerindendir.
Sıklıkla hastalığın erken dönemlerinde kişinin günlük yaşamının minimum derecede etkilenmesi ve hayat kalitesinin düşmemesi için konservatif tedavi uygulanabilir. Ağrının azaltılması için ağrı kesiciler, eklemleri koruyan doğru egzersiz programının seçilmesi ve fizik tedavi uygulaması ile artrozun semptomları hafifletilebilir. Kişi sağlıklı besleniyorsa kemik ve kıkırdak dokunun sağlamlığı da artar. Doğru diyet programı ile hem obeziteden kaçınılabilir hem de dokular sağlamlaşabilir ve böylece eklem kireçlenmesi riski de azalmış olur.
Artrozda aşınma ile beraber inflamasyon da görülebileceği için ödem, kızarıklık gibi iltihabi durumlarda antienflamatuar ilaçlar verilebilir.
Ağrının alevlenmeye benzer aniden artışı özellikle dizde görülür ve bunun önlenmesi için eklem içi kortizon enjeksiyonu yapılabilir. Fizik tedavi ile semptomlarda hafifleme sağlanabilir ancak hastalığın gidişatı değişmeyebilir.
Hasta zaten ilerlemiş bir eklem kireçlenmesi ile geldiyse ya da ilaç ve konservatif tedavi yetersiz kalmış ise cerrahi tedaviye başvurulur. Eklem protezleri ve eklem artroskopi işlemi bu yöntemlerdendir. Sıklıkla artroz gibi eklemin dejeneratif hastalıklarında uygulanan eklem protezi, aşınmış eklem yüzlerine metal, seramik ve güçlendirilmiş plastik parçalardan oluşan protezlerin takılmasıdır. Metal parçalar, metalurjideki gelişmeler sonucunda daha da geliştirilmiştir. Böylece kullanılan protezler hem hafif hem de sağlamdır.
Bir diğer cerrahi tedavi yöntemi eklem artroskopisidir. Bu yöntemde fiber optik cihazlar eklemlerin içini görüntülü muayene eder ve eklem açılmadan, sadece küçük kesiler yapılarak tedavi sağlanır. Bu sayede ameliyat sonrası yara iyileşmesi dönemi daha kısadır ve fizik tedavi hareketlerine daha erken başlanabilir.
Eklem Hastalığının Uzun Vadeli Etkileri ve Yaşam Tarzı Önerileri Nelerdir?
Tedavi alınmaya başladıktan sonra artrozun erken evresi de olsa geç evresi de olsa yaşam tarzında belli değişiklikler yapılmalıdır. Bu değişiklikler semptomların hafiflemesi ve daha da kötüye gitmemesi için gereklidir.
Eklem hareketliliğini artırmak ve güçlendirmek için düşük seviyeli egzersizler ya da yoga yapılabilir. Herhangi bir hareketi yaparken eklemde ağrı hissedilirse daha fazla zorlamamak ve dinlenmek gerekir. Fizik tedavi uzmanı hastaya evde yapması için egzersiz önerebilir. Bu hareketlerin iyi öğrenilmesi ve doğru yapılması eklemlere zarar vermemek açısından önemlidir.
Eklem hastalıkları için kilo risk faktörlerinden biridir. Kişide aşırı kilo varsa eklemler bundan etkileniyordur ve doğru beslenme programı ile bu etki düşürülebilir.
Ağrının azaltılması için sıcak ya da soğuk uygulaması yapılabilir. Sıcak kompres kasların rahatlamasını ve ağrının dinmesini sağlar. Soğuk kompres özellikle egzersizden sonra eklem ağrısını kötüleştiren kas ağrısını ve kas spazmını düşürebilir.